Boże Narodzenie

Odgrywa ono ogromną rolę w lokalnej kulturze. To święto w Polsce jest bardziej świętem rodzinnym niż religijnym. Jednak w kraju mieszkają zarówno wierzący, jak i niewierzący obywatele. 24 grudnia rodziny spożywają wspólne posiłki i obdarowują się prezentami. Tego wieczoru składane są życzenia świąteczne. W różnych miastach odbywają się jarmarki, działają pawilony handlowe.

Historyczne korzenie

Tradycja świętowania Bożego Narodzenia jest ściśle związana z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa. Rozwijała się na przestrzeni wieków od starożytności. Starożytne pogańskie zwyczaje były stopniowo uzupełniane przez zwyczaje religijne ustanowione po chrystianizacji przez Kościół katolicki.

Lokalne tradycje mieszają się z wierzeniami różnych narodów i ich kultur. Jest to jedno z najważniejszych świąt religijnych dla Polaków. W Wigilię Bożego Narodzenia zwyczajowo stawia się bogato zdobione choinki. Są one również umieszczane w wielu miejscach publicznych, poza kościołami. W Polsce święto to nazywane jest "Bożym Narodzeniem", co oznacza "pojawienie się Pana".

Sezon świąteczny w kraju nieoficjalnie rozpoczyna się 6 grudnia - w dzień Świętego Mikołaja.

Współczesne tradycje

W okresie poprzedzającym Boże Narodzenie Polacy dekorują swoje domy i stawiają oryginalnie udekorowane jodły. Drzewko to jest uważane za główny symbol świąt. Tradycja dekorowania choinki pojawiła się stosunkowo niedawno - mniej więcej w XVIII i XIX wieku. Początkowo w domach umieszczano nie całe drzewo, ale tylko górną część, zawieszając ją pod powierzchnią sufitu. Głównym celem nie była estetyka, ale ochrona domu przed ciemnymi siłami.

Duchowni interpretują znaczenie jodły na Boże Narodzenie na swój własny sposób. Uosabia ona biblijne drzewo, z którego Ewa, naruszając zakaz Stwórcy, zerwała zakazany owoc.

Innym świątecznym symbolem są gwiazdy z aniołami. Jedna z gwiazd musi być umieszczona na szczycie świątecznego drzewka. Do dekoracji domu używa się również wieńców i świec.

Świąteczne atrybuty, które można znaleźć w domach Polaków, to między innymi żłóbek - miejsce, w którym pojawił się Jezus Chrystus. Postacie aniołów reprezentują opiekę Boga. Kompozycja tematyczna zazwyczaj umieszczana jest pod ubraną choinką. Wykorzystuje się do tego kartonowe pudełka, ozdobione kolorowymi kwiatami i figurkami przedstawiającymi sceny biblijne.

Jarmark Bożonarodzeniowy i jego specyfika w różnych miastach

Ferie zimowe w Polsce trudno wyobrazić sobie bez jarmarków bożonarodzeniowych.

W stolicy rozpoczynają się one 26 listopada, a kończą 6 stycznia. Warszawski Jarmark Bożonarodzeniowy jest najdłuższy. Na Rynku Starego Miasta wylewane jest lodowisko, a świąteczny nastrój tworzą iluminacje. Rozstawiane są tu także jarmarczne pawilony - lokalni producenci oferują rozmaite smakołyki, rękodzieło, gorące i aromatyczne napoje.

Targi odbywają się również we Wrocławiu. Rozpoczynają się 18 listopada, a kończą 31 grudnia. Oprócz strefy handlowej organizatorzy przygotowali również atrakcje. Odwiedzający mogą kupić zabawki pod choinkę oraz lokalne przysmaki. Jarmark odbywa się na Rynku Głównym miasta - świąteczna atmosfera tworzona jest m.in. przez aromat grzanego wina, odczuwalny przez wszystkich bez wyjątku.

Nie mniej spektakularny jest jarmark bożonarodzeniowy w Krakowie. Rozpoczynają się 25 listopada, a kończą 1 stycznia. Centrum miasta zmienia się nie do poznania, a oprócz choinek i świątecznych iluminacji pojawiają się liczne pawilony handlowe.

W kolorowych mini-domkach producenci częstują gości aromatycznym grzanym winem nalewanym z drewnianych beczek, tradycyjnymi świątecznymi potrawami, takimi jak ciasteczka imbirowe i orzechy prażone w karmelu.

Wystawiane są różnorodne ceramiczne i szklane ozdoby oraz świąteczne zabawki. Wszędzie sprzedawane są tematyczne pamiątki.

W Poznaniu odbywa się kilka jarmarków bożonarodzeniowych. Uroczystości organizowane są w 3 strefach jednocześnie. Jarmarki trwają od 19 listopada do 27 grudnia. Na odwiedzających czekają świąteczne przysmaki i lokalna kuchnia.

Jarmark Bożonarodzeniowy w Poznaniu to impreza bogata w wydarzenia. Program świąteczny obejmuje:

• spektakle teatralne;
• kursy mistrzowskie dla dzieci i dorosłych;
• wydarzenia charytatywne.

Główne wydarzenie, Festiwal Rzeźby Lodowej, odbywa się od 9 do 11 grudnia.

Akcja świąteczna odbywa się na Placu Wolności i Rynku Głównym.

Jarmark Bożonarodzeniowy w Gdańsku rozpoczyna się 18 listopada, a kończy 23 grudnia. Centrum miasta zmienia się dzięki iluminacjom i dekoracjom. Odbywa się jarmark na dużą skalę z atrakcjami dla dzieci i możliwością skosztowania lokalnych specjałów.

Jarmarki bożonarodzeniowe organizowane są również w innych polskich miastach, takich jak Łódź i Katowice.

Świąteczne rytuały i zwyczaje

Jednym z głównych rytuałów bożonarodzeniowych w Polsce jest "Wilencha", czyli tradycyjny świąteczny obiad.

Zgodnie z tradycją na wigilijnym stole powinno znaleźć się 12 potraw. Menu różni się w zależności od regionu, ale najczęściej obejmuje:

1. barszcz czerwony z uszkami;
2. karp smażony;
3. pierogi z farszem z kapusty;
4. groch z kapustą;
5. śledź w śmietanie;
6. kapusta z grzybami;
7. kutya;
8. zupa z grzybami;
9. bułka z makiem;
10. piernik świąteczny;
11. kompot z suszonych owoców.

W większości polskich rodzin na świątecznym stole podawane są potrawy postne. Ich ilość może być różna. Jeśli rodzina jest mała lub gospodyni ma trudności z gotowaniem, składniki są liczone zamiast całych potraw. Na przykład barszcz z uszkami kosztuje dwa.

W Wigilię prawie zawsze podaje się smażonego karpia w sosie karmelowym, z orzechami i suszonymi owocami. Jest to główny symbol przyjęcia bożonarodzeniowego. Istnieją różne przepisy na gotowanie karpia, ale w większości przypadków podaje się go z sałatką ziemniaczaną.

Równie popularne jest danie z dorsza podawane z marchewką, zielonym groszkiem i pietruszką w sosie pomidorowym.

Barszcz w Polsce to zupa z buraków z octem lub gotowanymi jajkami. Ma intensywny czerwony kolor, podawany z sosem śmietanowym, koperkiem.

Innym tradycyjnym polskim daniem są pierogi, zwane perogies. Nadzienie może być bardzo różne: ziemniaki, mięso, ser, grzyby, a nawet owoce. Zaleca się podawanie pierogów z cebulą i kwaśną śmietaną.

Istnieje również miniaturowa odmiana pierogów, podobna do uszek, podawana w rosole. Nadzienie stanowią grzyby lub kapusta.

Bardzo lubią również bigos. Danie to zawiera mięso, kiszoną kapustę i czasami grzyby.

Śledź podawany jest w Polsce w oryginalny sposób - marynowany w oleju, aromatyzowany cebulą i karmelem.

Tradycyjnym deserem bożonarodzeniowym jest kutia, która składa się z kaszy pszennej, miodu, orzechów i suszonych owoców. Danie to symbolizuje połączenie świata żywych i umarłych.

Podaje się również pierniki ozdobione kolorowym lukrem.

Klasycznym napojem świątecznym jest kompot z suszonych owoców: śliwek, sułtanek, jabłek.

Na wigilijnym stole często pojawiają się kluski z makiem podawane z cukrem i miodem.

Nie mniej popularny jest makowiec z ciasta francuskiego z miodem i bakaliami.

Na świątecznym stole zazwyczaj nie ma alkoholu, ale zależy to od tradycji, które wyznaje dana rodzina. Wino może być podawane do obiadu.

Jedno z wierzeń mówi, że liczba osób na uczcie powinna być parzysta, a liczba potraw na stole nieparzysta. Wiele rodzin gotuje dania rybne. Nie trzeba jeść wszystkich potraw, najważniejsze jest, aby spróbować każdej z nich. Potrawy na wigilijnym stole w Polsce mają znaczenie symboliczne. Jedna z interpretacji mówi, że ich liczba jest równa liczbie apostołów, a ryba jest symbolem Chrystusa.

Według wierzeń pogańskich mak symbolizuje dobrobyt z płodnością, kapusta - zdrowie.

Warto zauważyć, że w XIX wieku na stole nie było 12, ale 9 lub 7 potraw. Różnica w menu ludzi zamożnych i biednych jest bardzo zauważalna. Na wsi serwowane są proste, ale obfite przysmaki: kapusta, groch, ryby.

Około sto lat temu na wigilijnym stole królował nie karp, ale leszcz, śledź lub szczupak. Danie główne zostało zmienione dzięki inicjatywie polskiego rządu. W 1947 roku minister, w związku z rozwojem hodowli ryb w kraju, wypowiedział zdanie "Karp na każdy wigilijny stół". W tamtym czasie była to najłatwiejsza w hodowli ryba. W Polsce powstały liczne stawy - karp stał się dostępny dla każdego.

Po uroczystej kolacji Polacy śpiewają kolendy. Niektóre z nich są bardzo stare, znane od XV wieku.

Następnie Polacy udają się do kościoła na nabożeństwo bożonarodzeniowe. Zwykle w tym dniu do kościoła idą nawet ci, którzy nigdy nie byli w kościele w ciągu roku. Polacy, którzy z jakichś powodów nie mogli przybyć do kościoła, oglądają transmisję telewizyjną z Watykanu.

Po mszy Polacy wracają do domów, aby kontynuować świętowanie. Na stole pojawiają się potrawy mięsne. Świętowanie kontynuowane jest 25 grudnia. Tego dnia głównym daniem świątecznym jest pieczona w piecu gęś nadziewana jabłkami.

W drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia - 26 grudnia (Dzień Świętego Szczepana Wyznawcy), Polacy kolędują. Chodzą po domach śpiewając świąteczne piosenki. Wierzy się, że ta tradycja przynosi błogosławieństwo i pokój rodzinom. Jedno z wierzeń mówi, że dzięki temu rytuałowi rozkwita przyroda. Kilkadziesiąt lat temu kolędnicy chodzili ze zwierzętami domowymi. Następnie zaczęli używać kostiumów z maskami, które je zastąpiły. Ponadto zwyczajem było przebieranie się za bohaterów biblijnych, takich jak król Herod, Mędrcy.

Do dziś popularne jest chodzenie z gwiazdą przyczepioną do kija. Kolędnicy w Polsce otrzymują pieniądze lub smakołyki. Czasami zbierane są pieniądze na cele charytatywne. W Polsce kolędują nie tylko zwykli ludzie, ale także księża. Różne regiony kraju mają swoje własne tradycje związane z kolędowaniem.

W wielu rodzinach pod obrusem na świątecznym stole (zawsze białym) umieszcza się niewielką ilość siana.

Inną ważną tradycją jest zapalanie świec. Przed kolacją wigilijną umieszcza się je na oknach, symbolizują one Chrystusa i witają Świętą Rodzinę.

Na szczególną uwagę zasługują bożonarodzeniowe podłaźniczki, zwane też chopkami. W Polsce są one rozpowszechnione od XIII wieku. Odtwarzają scenę narodzin Chrystusa. W święta Bożego Narodzenia ustawiane są w kościołach. Szczególnie popularne są chopki krakowskie, które są rodzajem sztuki ludowej. Składają się one z dwóch poziomów, przedstawiających zabytki miasta. Pierwszy poziom zajmują postacie bohaterów historycznych i współczesnych, drugi - postacie biblijne. Co roku w pierwszy czwartek zimy na Rynku Głównym odbywa się konkurs chopoków. Najbardziej oryginalna kompozycja trafia do Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. W konkursie biorą udział zarówno amatorzy, w tym młodzież szkolna, jak i doświadczeni rzemieślnicy, którzy przez lata wypracowywali autorski styl i przekazywali go dalej.

W 2018 roku krakowskie chopki zostały wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Szczególnie popularna szopka we wsi Wambeżyce ma 800 drewnianych figurek, z których 300 się porusza. Największy w Europie znajduje się w kościele franciszkanów w Katowicach i ma 18 metrów wysokości, 35 metrów szerokości i 10 metrów głębokości.

W Polsce istnieje również zwyczaj obdarowywania się kartkami świątecznymi z życzeniami i symbolami świątecznymi.

Aspekty świąteczne

Warto przyjrzeć się mszy pasterskiej. Odwiedzanie kościołów w nocy z 24 na 25 grudnia to dla większości Polaków święta tradycja. Pasterka przypomina, że to pasterze jako pierwsi oddali pokłon nowonarodzonemu Jezusowi. Nocne nabożeństwa odprawiane były przez chrześcijan już w V wieku, jednak w XVIII wieku tradycja ta na zachodzie Europy niemalże zanikła. Polska pozostała jednym z nielicznych krajów, w których nadal odprawiano nocne msze, a dwa wieki później, w czasach Jana Pawła II, tradycja ta stała się częścią codziennej rutyny Kościoła katolickiego. W kościołach w Polsce Pasterka odbywa się o północy (czasem nieco wcześniej), a kończy około półtorej godziny później. Zgodnie z tradycją, duchowny umieszcza figurkę Dzieciątka Jezus w szopce tworzonej w każdym z kościołów. Liturgie podczas tej mszy są niezwykle uroczyste. Liczba wiernych uczestniczących w nabożeństwie bożonarodzeniowym w klasztorze w Jasnej Górze sięga kilku tysięcy.

Rytuał związany z dekorowaniem choinki w Boże Narodzenie ma również aspekt religijny. Tradycja wymaga, aby odbywało się to w Wigilię. Dla katolików ma to szczególne znaczenie. 24 grudnia to dzień Adama i Ewy, a choinka udekorowana kolorowymi zabawkami symbolizuje rajskie drzewo z owocami.

W Polsce prezenty wręcza się 24 grudnia - w Wigilię Bożego Narodzenia. Legenda głosi, że przynosi je dzieciom św. Mikołaj. Warto zaznaczyć, że postać ta zmienia się w zależności od regionu: na zachodzie Polski jest to Gwyadozor, w Małopolsce - aniołek, w południowo-zachodniej części kraju - gwiazdor, a na Śląsku - Dzieciątko Jezus. U prawosławnych Polaków czyni to ojciec Bożego Narodzenia.

Tradycja wymieniania się prezentami wśród Polaków jest niezwykle popularna. Rozpakowuje się je zazwyczaj w świąteczny poranek lub po powrocie z kościoła. Prezenty kładzie się pod przystrojoną choinką lub w specjalnie wyznaczonym miejscu.

Najpopularniejszymi prezentami świątecznymi w Polsce są:

• ozdoby choinkowe;
• książki;
• słodycze;
• rękodzieło;
• ubrania.

Prezenty są często związane z religijnymi aspektami świąt. Wiele uwagi poświęca się pakowaniu ich w jasny lub błyszczący papier świąteczny, ozdabiając je wstążkami i kokardami.

Polacy wymieniają się prezentami nie tylko w domu, ale także w pracy, życząc Wesołych Świąt kolegom i szefom. Wiele osób w okresie świątecznym udziela się charytatywnie, pomagając potrzebującym.

Prezenty są zwykle wybierane bardzo starannie, starając się pokazać troskę i uwagę. Świąteczną atmosferę tworzą dekoracje świąteczne: zabawki, świece, wieńce. Ta kategoria prezentów jest uważana za uniwersalną. Niezwykle popularne są przedmioty do aromaterapii.

Miłośnicy czytania otrzymują książki, ponieważ literatura odgrywa ważną rolę w polskiej kulturze.

Innym popularnym prezentem są tradycyjne wypieki: pierniki, makowce.

Popularnością cieszą się również wyroby rękodzielnicze, takie jak szaliki, rękawiczki, kartki domowej roboty.

Wiele polskich sklepów sprzedaje świąteczne zestawy upominkowe składające się z różnych towarów, takich jak kosmetyki, słodycze i herbata.

W Polsce nie ma zwyczaju dawania alkoholu na Boże Narodzenie.

Dzieci najczęściej obdarowywane są zabawkami: lalkami, konstruktorami, pluszakami.

Świąteczne piosenki i muzyka

Tradycyjną muzyką polskich świąt Bożego Narodzenia są kolędy. W Polsce zarejestrowanych jest ich ponad 1500. Znawcy muzyki twierdzą, że świąteczne pieśni opowiadające o pojawieniu się Jezusa Chrystusa zaczęto komponować i wykonywać w kraju pod koniec XIV wieku. Najstarsza z popularnych dziś kolęd pochodzi z 1424 roku. "Zdrowaś, Królu Anielski" śpiewana jest przez wielu Polaków.

Kolędy w Polsce są dość zróżnicowane, wśród nich są kolędy uroczyste, liryczne i taneczne. Wiele z nich ma humorystyczne lub satyryczne przesłanie.

Najpopularniejsze polskie kolędy noszą tytuły:

1. "Bóg się rodzi";
2. "Przybieżeli do Betlejem pasterze";
3. "Bywaj Jezuniu";
4. "Gdy śliczna Panna";
5. "Oj maluśki, maluśki".

Z tych znanych na całym świecie wyróżnijmy "Cichą noc".

Kolędy śpiewane są w Wigilię Bożego Narodzenia, podczas nocnego nabożeństwa wigilijnego. W Polsce śpiewane są do 2 lutego.

Przez cały okres świąteczny w różnych miastach odbywają się również koncerty i występy na żywo.

Wpływ na lokalną gospodarkę

Boże Narodzenie w Polsce to nie tylko święto, ale także znaczący wkład w gospodarkę kraju, pozytywnie wpływając na rozwój turystyki i handlu. Wielu podróżnych stara się tak zaplanować swoją wizytę w tym kraju, aby zbiegła się ona w czasie z feriami zimowymi. W okresie świątecznym w Polsce odnotowuje się wzrost obrotów handlowych.

Boże Narodzenie we współczesnym kontekście społecznym

Tradycja obchodzenia świąt Bożego Narodzenia we współczesnej Polsce z czasem uległa pewnym zmianom. Jednak aspekt religijny jest nadal ważny dla większości ludzi w tym kraju. W Boże Narodzenie w Polsce zwyczajowo wybacza się sobie nawzajem przewinienia, które nagromadziły się w ciągu roku, życzy się sobie nawzajem wszelkiego błogosławieństwa. Bardzo ważne jest, aby w tym dniu nie być samemu.

Globalizacja wpłynęła na tradycyjne polskie zwyczaje, ale nie zmieniła ich dramatycznie. To święto jest nadal bardzo ważne dla całej populacji Polski. Bardzo ważne jest zachowanie tradycji bożonarodzeniowych dla przyszłych pokoleń.