Polski złoty

HISTORIA

Przed pojawieniem się złotego system monetarny w Polsce był skomplikowany i uciążliwy. W tym okresie w obiegu były grzywna, kopa i grosz (srebrna moneta). Te ostatnie były podzielone na szóstaki i trojaki. Szóstak odpowiadał sześciu groszom, a trojak trzem. 

W średniowieczu prawie wszystkie państwa europejskie przyjęły dukata — monetę bitą w Wenecji — jako środek płatniczy. Dukat pojawiła się również w Polsce. Początkowo kurs wymiany wynosił około 12 groszy za jednego dukata. Polacy zaczęli nazywać go „złotówką”, aby skrócić nazwę. 

Z biegiem czasu polski grosz zdewaluował się: na początku jeden dukat kosztował 30 groszy, a następnie 50 groszy. Sejm zdecydował jednak o sztywnym kursie dukata (1 dukat = 30 groszy) i wprowadzeniu terminów: polski złoty i czerwony złoty.

Złoty dukat przekształcił się w czerwonego złotego, a po reformie monetarnej w XVI-XVII wieku polski złoty uzyskał status jednolitej jednostki monetarnej. Równał się połowie kopy, czyli miał wartość 30 groszy.

Pierwsza srebrna złotówka została wybita w XVI wieku. Nominalnie było to 30 groszy, ale masowe wybijanie wiązało się z utratą czystego srebra. Rzeczywista waga metalu w monetach nie przekraczała 3,3 grama, co odpowiadało połowie ich ogólnej wagi. Dlatego też rzeczywista wartość wynosiła jedynie 12 groszy, a nie 30. 

Złoty otrzymał nową nazwę — tymf. Ludzie jednak nazywali go po prostu złotówką. Tymf był w obiegu do ostatniego ćwierćwiecza XVIII wieku, jednakże jego wprowadzenie przysporzyło wiele problemów polskiemu systemowi finansowemu. 

Podział kraju w XVIII wieku sprawił, że na jego terytorium pojawiło się wiele odmian pieniądza. Wyemitowano banknoty o ogromnych nominałach rzędu kilku milionów złotych. Po zdobyciu Warszawy przez wojska Imperium Rosyjskiego, w obiegu zaczął krążyć rubel rosyjski wraz z monetami Imperium Rosyjskiego. Wszystkie ceny były jednak obliczane w złotych i groszach, jako że w tym czasie w polskim systemie finansowym obowiązywał standard srebra. 

Królestwo Polskie stało się częścią Imperium Rosyjskiego, a zatem otrzymało wewnętrzną walutę, która funkcjonowała na jego terytorium. Był to złoty powiązany z rosyjskim rublem. Ponadto, druga waluta mogłaby również krążyć wraz z polską walutą. 

Po polskim powstaniu w latach 30. XIX wieku rząd rosyjski ograniczył autonomię finansową Królestwa, a w 1841 roku rubel stał się oficjalną walutą. Jedynym miejscem, w którym nadal wybijano złotego i używano go do płatności, było Wolne Miasto Kraków. 

W roku 1918, kiedy I wojna światowa dobiegła końca, a Polska odzyskała niepodległość, w obiegu funkcjonowały różne waluty: korona austro-węgierska, marka niemiecka, rubel rosyjski, a także dwie waluty okupacyjne, takie jak ostrubel i ostmark. 

W 1917 roku polski rząd postanowił zastąpić wszystkie pieniądze polską marką. Była to nazwa analogiczna do niemieckiej marki. Okres ten był korzystny zarówno dla gospodarki, jak i finansów. Kolejne wydarzenia doprowadziły jednak do wyczerpania wszystkich zgromadzonych zasobów kraju. Józef Piłsudski, ówczesny przywódca Polski, wdał się w wojnę z ZSRR o tereny przygraniczne Ukrainy, Białorusi i Litwy. 

To spowodowało gwałtowną dewaluację polskiej marki z powodu znaczącego wzrostu wydatków wojennych i niskich podatków. W 1920 roku, po zawieszeniu broni z Rosyjską FSRR, poziom dewaluacji marki wzrósł nawet bardziej. Dlatego w 1924 roku w kraju miała miejsce reforma monetarna. Złoty jako oficjalna waluta Polski wrócił z przelicznikiem 2 milionów marek. 

Reforma nie powstrzymała jednak złotego przed dalszą dewaluacją. W tle zamachu stanu zorganizowanego przez Józefa Piłsudskiego następowały negatywne procesy gospodarcze. Pożyczka z USA i rygorystyczna polityka finansowa pod nadzorem ekspertów bankowych z Zachodu pozwoliły na stabilizację złotówki, a nawet poprawę jej statusu przez kilka następnych lat. 

Później sytuacja się powtórzyła. Po śmierci Piłsudskiego władzę przejęło wojsko. W celu ustabilizowania gospodarki jedynym rozwiązaniem było poddanie jej kontroli państwa.

Po II wojnie światowej Polska dołączyła do socjalistycznej ścieżki rozwoju. Po roku 1944 złoty przeszedł kilka reform monetarnych i denominacji, ze względu na rosnącą inflację. 

Pewnego rodzaju stabilizacja pojawiła się dopiero w latach 70. i to tylko na przestrzeni kilku lat. W 1980 roku rozpoczął się jednak druzgocący kryzys gospodarczy, który spowodował zmianę władzy i obranie przez Polskę nowego kursu zorientowanego na kapitalistyczny model gospodarki. To był czas, gdy Rzeczpospolita przestała być socjalistyczna. 

Inflacja spowolniła i mogła być kontrolowana. Na początku lat 90. polska gospodarka przeżywała niesamowity wzrost. 

W 1995 roku nastąpiła dziesięciokrotna denominacja starego złotego, mimo że druk nowych banknotów rozpoczął się rok wcześniej, a bicie monet w 1990 roku. Wprowadzono banknoty o nominałach od 10 do 200 złotych oraz monety o nominałach od 1 do 50 groszy. Seria ta otrzymała nazwę nowego złotego i nowy międzynarodowy kod — PLN. 

Stare pieniądze wycofano z obiegu w 1996 roku, ale możliwość ich wymiany w bankach była dostępna do 2010 roku. 

W 2015 roku do istniejących banknotów dodano banknot 500-złotowy — pomimo że wcześniej nie planowano jego wprowadzenia. 

Od roku 2012 rozpoczęła się emisja zmodyfikowanych banknotów. Sukcesywnie zastępowały one wszelkie starsze, zniszczone i zużyte pieniądze papierowe. 

WZORY

Polskie banknoty emitowane są w sześciu nominałach od 10 PLN do 500 PLN. Wydano też kilka banknotów okolicznościowych poświęconych różnym ważnym wydarzeniom w historii kraju.

Banknoty

• 10 zł to brązowy banknot o wymiarach 120 x 60 mm z księciem Mieszkiem I na awersie i srebrną monetą z czasów jego panowania na rewersie.
• 20 zł to fioletowy banknot o wymiarach 132 x 66 mm z wizerunkiem króla Bolesława I Chrobrego na awersie i denarem z czasów jego panowania na rewersie. 
• 50 zł to niebieski banknot o wymiarach 132 x 66 mm z portretem Kazimierza Wielkiego na awersie. Rewers ukazuje symbole władzy królewskiej, takie jak pieczęć i buzdygan na tle Krakowa.
• 100 zł to zielony banknot o wymiarach 138 x 69 mm z portretem króla Władysława Jagiełły na awersie. Rewers prezentuje herb i miecz krzyżacki oraz Zamek w Malborku. 
• 200 zł to żółty banknot o wymiarach 144 x 72 mm z wizerunkiem króla Zygmunta I i herbem z jego kaplicy w Katedrze Wawelskiej w Krakowie. 
• 500 zł to wielokolorowy banknot o wymiarach 150 x 75 mm z wizerunkiem króla Jana III Sobieskiego, herbem Polski i pałacem. 

Istnieją cztery nominały banknotów kolekcjonerskich — 10, 20, 50 i 19 złotych. Banknot 20-złotowy ma 8 wersji, które całkowicie się od siebie różnią:

• 20 zł to czerwony banknot wyemitowany w 2008 roku, mający wymiary 138 x 69 mm. Na awersie znajduje się portret Józefa Piłsudskiego, a na rewersie godło Polski i Pomnik Czynu Legionów. 
• 20 zł to żółty banknot wyemitowany w 2009 roku o wymiarach 138 x 69 mm. Awers przedstawia portret poety Juliusza Słowackiego i jego chatę. Rewers prezentuje zaś pomnik Zygmunta III Wazy na tle fragmentu wiersza oraz Plac Zamkowy w Warszawie. 
• 20 zł to trójkolorowy banknot wyemitowany w 2011 roku. Łączy on szarość, biel i czerń i przedstawia portret Fryderyka Chopina, fragment jego zapisu nutowego oraz jego dom. Rewers przedstawia jego etiudę na tle charakterystycznego polskiego krajobrazu. 
• 20 zł to banknot wyemitowany w 2011 roku, utrzymany w szaro-brązowo-białej kolorystyce. Jego wymiary to 147 x 67 mm. Awers prezentuje portret Marii Skłodowskiej Curie i budynek Sorbony. Na rewersie znajduje się jej medal noblowski, budynek Instytutu Radowego w Warszawie, w którym pracowała, oraz cytat z jej wykładu. 
• 20 zł to wielokolorowy banknot wyemitowany w 2014 roku o wymiarach 147 x 67 mm. Na awersie widnieje Belweder, portret Józefa Piłsudskiego i godło Polski. Rewers przedstawia odznakę z orłem Legionów Polskich oraz hologram Belwederu.s 
• 20 zł to banknot wyemitowany w 2015 roku, a jego wymiary to 138 x 69 mm. Na awersie znajduje się portret Jana Długosza i otwarta książka. Rewers zawiera wizerunki herbu Wieniawa i Katedry Wawelskiej w Krakowie.
• 20 zł to banknot wyemitowany w 2015 roku, a jego wymiary to 144 x 77 mm. Banknot jest niebiesko-różowy. Awers zawiera portrety Dobrawy i księcia Mieszka, herb Polski, krzyż i fragment posadzki kościoła katolickiego. Rewers zawiera wizerunki katedry gnieźnieńskiej i kielicha królewskiego z Trzemeszna.
• 20 zł to banknot wyemitowany w 2017 roku, a jego wymiary to 144 x 72 mm. Na awersie znajduje się wizerunek Czarnej Madonny Częstochowskiej oraz godło Polski. Rewers przedstawia częstochowskie krajobrazy. 
• 20 zł to banknot wyemitowany w 2018 roku w kolorach fioletowym i pomarańczowym, z portretem Józefa Piłsudskiego na awersie oraz polską flagą i godłem na rewersie. Wymiary banknotu to 150 x 77 mm. 

Największe zainteresowanie wzbudza banknot 19-złotowy, a wszystko to ze względu na swój nietypowy nominał. Wydany został w październiku 2019 roku, a zaprojektowany go jako dedykację dla kompozytora Ignacego Paderewskiego. Awers posiada jasnozielone i niebieskie tło i przedstawia jego portret. Rewers zawiera wizerunek budynku Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie. Wymiary banknotu to 150 x 77 mm. 

Monety

Polskie monety są wybijane przez Mennicę Polską w 9 nominałach. Istnieje 6 nominałów dla groszy i 3 nominały dla złotówek. Nominały monet groszowych obejmują zakres od 1 do 50 groszy (1 gr, 2 gr, 5 gr, 10 gr, 20 gr i 50 gr). Od 2017 roku materiał stopowy stał się tańszy. Monety złotówkowe są bite w nominałach 1 zł, 2 zł i 5 zł. 

Rewers wszystkich monet przedstawia nominał w towarzystwie liści dębu. 

OBIEG NA ŚWIECIE

Polska wstąpiła do Unii Europejskiej w 2004 roku, jednak jej przejście na wspólną walutę było stale odwlekane. W 2016 roku rząd zdecydował się odmówić przyjęcia euro, ponieważ Polska chciała zachować niezależność fiskalną w przyszłości. Złoty pozostanie oficjalną walutą Rzeczypospolitej w najbliższej przyszłości.

Najczęściej Zadawane Pytania