Malaysia Airlines-vlucht 17 (MH17)

Op woensdag 17 juli 2024 verzamelden honderden familieleden, maar ook de Nederlandse koning Willem-Alexander, politici en diplomaten zich bij het Nationaal Monument MH17 in het Vijfhuizenpark , vlakbij Schiphol, om de omgekomen passagiers en bemanning van de Boeing 777 vlucht van Amsterdam naar Kuala Lumpur, Maleisië, te eren.

Malaysia Airlines vlucht MH17 werd op17 juli 2014 boven het oosten van Oekraïne neergeschoten. Het is de grootste moderne Nederlandse nationale tragedie; van de 298 doden - 283 passagiers en 15 bemanningsleden - waren 196 Nederlanders.

Beschrijving van de tragedie

Het officiële rapport, dat een jaar na de ramp werd gepubliceerd, onthulde gruwelijke details over de laatste momenten van de opvarenden. Alleen de kapitein en twee bemanningsleden waren op slag dood toen de raket op slechts een meter van de cabine ontplofte.

Alle anderen aan boord bleven 90 seconden in leven voordat het vliegtuig in de lucht ontplofte. Schokkend genoeg vonden onderzoekers zelfs een van de passagiers met een zuurstofmasker op tussen de wrakstukken van het vliegtuig, wat betekent dat ze tijd hadden om het op te zetten voordat ze stierven.

Vlucht 17 (officieel vlucht mh17) was een lijnvlucht van Amsterdam naar Kuala Lumpur, Maleisië. Het vliegtuig - een Boeing 777 -200 met brede romp en registratienummer 9M-MRD - steeg om 10:31 UTC (Coordinated Universal Time) op van Schiphol met een bemanning van 15 personen. De 283 passagiers aan boord vertegenwoordigden ten minste 10 nationaliteiten, waaronder 193 Nederlanders.

Volgens het JIT werd vlucht MH17 neergeschoten door een Buk raket uit de 9M38 serie. De raket werd gelanceerd door een TELAR Buk draagraket, die werd vervoerd vanuit de Russische Federatie, in een boerderijveld bij Pervomayskoye in het oosten van Oekraïne. Het gebied werd op dat moment gecontroleerd door separatisten. Na de schietpartij werd de raket teruggebracht naar de Russische Federatie.

Volgens het vluchtplan zou het vliegtuig over het hele Oekraïne-gebied vliegen, inclusief het oostelijke deel van het land waar door Rusland gesteunde separatisten en regeringstroepen aan het vechten waren.

Vlucht 17 vloog over dat gebied op een hoogte van ongeveer 33.000 voet (10.000 meter) in overeenstemming met een minimale hoogtebeperking die slechts drie dagen eerder was opgelegd door de Oekraïense luchtvaartautoriteiten. Het Maleisische vliegtuig was niet alleen, drie andere buitenlandse passagiersvliegtuigen bevonden zich ook in dezelfde radarsector.

Terwijl vlucht 17 de Russische grens naderde, was de bemanning in normale communicatie met luchtverkeersleiders in Dnepropetrovsk (nu Dnipro), Oekraïne, en Rostov-on-Don, Rusland, tot 13:20 UTC. Daarna stopte de verbale communicatie met vlucht MH17, maar er werd geen noodsignaal ontvangen. Kort voor 13:26 verdween het vliegtuig van de radarschermen.

Tien minuten later kwamen de eerste meldingen binnen van brokstukken die op de grond vielen.

Slachtoffers

Burgers van 12 landen waren aan boord van het vliegtuig op weg naar Kuala Lumpur. Een uitsplitsing van de slachtoffers naar nationaliteit:

• 193 Nederlanders,
• 43 Maleisiërs (waaronder 15 bemanningsleden),
• 27 Australiërs,
• 12 Indonesiërs,
• 10 Britten,
• 4 Duitsers,
• 4 Belgen,
• 3 Filippino's,
• 1 Canadees,
• 1 Nieuw-Zeelander.

Twintig gezinnen en 80 kinderen kwamen om het leven. Onder de passagiers die aan boord waren toen het vliegtuig neerstortte bevonden zich een Duitse luchtvaartingenieur, een vooraanstaande Nederlandse aidsonderzoeker, een Australische non en een Maleisische actrice.

John Allen, zijn vrouw Sandra Martens en hun drie zonen Christopher, Julian en Jan, in leeftijd variërend van 8 tot 14 jaar, waren op weg van Amsterdam naar Indonesië voor een vakantie.

De familie Waltz - vader Yeroen, moeder Nicole, de 17-jarige Brett, de 15-jarige Yinte, de 12-jarige Amel en de 9-jarige Soln uit een klein stadje in Nederland.

Tambi Ji, zijn vrouw Ariza Ghazali en hun vier kinderen, Maleisië.

Deze vlucht zal voor alle passagiers en bemanningsleden nooit eindigen.

Identificatie van de slachtoffers

Een Interpol-team, bestaande uit deskundigen op het gebied van de identificatie van slachtoffers van rampen (Disaster Victim Identification, DVI) en een vertegenwoordiger van de Internationale Commissie voor Vermiste Personen (International Commission on Missing Persons, ICMP), werd de volgende 48 uur ingezet om op de grond te assisteren.

De internationaal erkende DVI-richtlijnen van Interpol zijn de wereldwijde standaard voor slachtofferidentificatie en hebben eerder gediend als basis voor succesvolle slachtofferidentificatie na grote rampen, waaronder de tsunami in Azië in 2004 en de tragedie met Air France vlucht AF 447 in 2009.

Ondersteund door het 24/7 commando- en coördinatiecentrum (CCC) op het hoofdkantoor van het secretariaat-generaal in Lyon, dat alle meldingen over de crash van vlucht MH 17 met voorrang behandelde, beoordeelde het IRT ook de behoefte aan extra DVI en andere specialisten om 298 slachtoffers uit ten minste negen landen te identificeren.

Vanaf 23 juli 2014, die werd uitgeroepen tot dag van nationale rouw, begonnen de stoffelijke resten van de slachtoffers weer in Nederland aan te komen. De repatriëring vond plaats in de loop van 10 vluchten. Bij aankomst op het vliegveld werden de vliegtuigen met gepaste ceremonie begroet door nabestaanden en leden van de regering.

Voor het eerst in de geschiedenis werd in Nederland nationale rouw afgekondigd.

De rouwstoet reed vervolgens onder politiebegeleiding van Eindhoven Airport naar de Korporaal van Oudheusden Kazerne.

Het Landelijk Team Forensisch Onderzoek (LFTO) op de Korporaal van Oudheusden Kazerne was verantwoordelijk voor de identificatie van de slachtoffers van de MH17 crash.

Dit vereiste het verkrijgen van DNA-profielen van alle gerepatrieerde stoffelijke overschotten. De profielen werden vervolgens naar het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) gestuurd voor identificatie. Na overleg met de nabestaanden hebben de autoriteiten de geïdentificeerde lichamen en stoffelijke overschotten teruggegeven.

Een jaar na afronding van het repatriëringsproces zijn in totaal 296 slachtoffers geïdentificeerd. Twee mensen zijn niet geïdentificeerd.

Onderzoek naar de MH17 tragedie

Om de oorzaak van de crash te achterhalen, onderzocht het Joint Investigation Team alle menselijke resten, persoonlijke bezittingen en vliegtuigafval dat in de buurt van de crashplaats werd gevonden. Sporen werden geregistreerd, onderzocht en vergeleken door experts. Daarnaast zocht en hoorde het JIT getuigen en deskundigen, analyseerde het radar- en satellietbeelden, evalueerde het grote hoeveelheden telecommunicatiegegevens zoals onderschepte telefoongesprekken, en analyseerde het alle verkregen gegevens.

Op 28 september 2016 presenteerde de SSG de eerste resultaten van het strafrechtelijk onderzoek naar de crash van vlucht MH17 op 17 juli 2014.

Tussen de 100 en 200 onderzoekers en andere deskundigen van het JIT hebben twee jaar aan de zaak gewerkt.

In de afgelopen twee jaar zijn tientallen containers met duizenden brokstukken stuk voor stuk in detail onderzocht. Van deze stukken zijn er 1.448 verwerkt in de databank als zijnde relevant voor het onderzoek.

Zestig rechtshulpverzoeken werden naar meer dan twintig landen gestuurd en vele daarvan werden beantwoord.

Twintig wapensystemen werden getest.

Vijf miljard internetpagina's werden gelogd en beoordeeld op relevante inhoud.

Een half miljoen video-opnamen en foto's zijn in detail bestudeerd en bewaard, en meer dan tweehonderd getuigen zijn gehoord.

Daarnaast werden ongeveer 150.000 onderschepte telefoongesprekken afgeluisterd, samengevat en geëvalueerd op relevantie en authenticiteit. Meer dan 3500 onderschepte gesprekken werden vervolgens volledig verwerkt, vertaald en geanalyseerd. Dit alles werd vastgelegd in meer dan 6.000 officiële rapporten.

Het JIT onderzocht zorgvuldig alle beschikbare BUK-TELAR beelden van 17 en 18 juli 2014. Hierdoor kon het team concluderen dat deze BUK-TELAR een aantal unieke kenmerken heeft, op basis waarvan het JIT een soort “vingerafdruk” van deze BUK-TELAR kon maken.

Na een uitgebreid en tijdrovend vergelijkend onderzoek waarbij meerdere BUK-TELARs betrokken waren, concludeerde het JIT dat de BUK-TELAR die vlucht MH17 neerschoot, toebehoorde aan de 53e Luchtverdedigingsraket Brigade uit Koersk in de Russische Federatie.

Rechtbank

Verschillende landen riepen op tot een internationaal tribunaal om de zaak te behandelen.

De zaak bereikte het VN-tribunaal niet omdat Rusland het initiatief blokkeerde met zijn vetorecht in de VN-Veiligheidsraad. De Nederlandse regering besloot vervolgens om het proces volgens haar nationale wetten te voeren, omdat de meeste slachtoffers (193 in totaal) uit Nederland kwamen. Het proces begon op 9 maart 2020.

Ondanks de uitbraak van COVID-19 en het begin van quarantainebeperkingen woonden meer dan 500 journalisten van over de hele wereld de eerste dag van de hoorzittingen bij.

Internationale onderzoekers hebben vier hoofdverdachten aangewezen die bij verstek berecht zullen worden. Drie van hen zijn Russische burgers:

• Igor Girkin - voormalig “minister van defensie” van de zelfuitgeroepen “Volksrepubliek Donetsk”,
• Generaal-majoor Sergej Dubinsky,
• kolonel Oleg Pulatov.
• De vierde was de Oekraïner Leonid Kharchenko.

Allen ontkenden hun schuld voor het proces. Girkin, die ten tijde van het incident een van de belangrijkste politici van Donbass was, bleef in de publieke belangstelling nadat hij het oorlogsgebied had verlaten. In een interview zei hij dat hij zich “moreel verantwoordelijk” voelde voor de dood van de MH17-passagiers.

Geen van de verdachten verscheen in de rechtszaal tijdens het proces. Rusland levert zijn burgers niet uit en de Oekraïner Kharchenko heeft mogelijk een Russisch paspoort gekregen.

Op 17 november 2022 werden drie verdachten bij verstek veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Een vierde verdachte, Oleg Pulatov, werd vrijgesproken.

Dat zegt voorzitter Hendrik Stenhuis:

Alleen de zwaarste straf kan gepast zijn als vergelding voor de daden van de verdachten die zoveel leed hebben veroorzaakt bij zoveel slachtoffers en zoveel nabestaanden.

Het gezamenlijke onderzoeksteam sloot de zaak, maar er bleven onbeantwoorde vragen. De rechtbank kon niet vaststellen wie het bevel gaf om de raket te lanceren of wie deel uitmaakte van de bemanning op de grond.

De rechtszaak in Schiphol, gehouden in een rechtszaal vlakbij de luchthaven van Amsterdam waar.

Vlucht MH17 opsteeg naar Kuala Lumpur, Maleisië, was de grootste maar niet de enige rechtszaak in deze zaak.

Bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) zijn twee class action lawsuits ingediend namens 380 familieleden van de slachtoffers van de crash van vlucht MH17. De aanklagers beschuldigen Rusland van het schenden van het recht op leven van de slachtoffers.

Een van deze rechtszaken is aangespannen door de Amerikaanse advocaat Jerry Skinner. De aanklagers willen minstens €6,4 miljoen ($7,2 miljoen) schadevergoeding van Rusland voor elke dode passagier.

De Nederlandse overheid heeft in juli 2020 ook een rechtszaak aangespannen bij het EHRM. Het feit dat Rusland zich in maart 2022 heeft teruggetrokken uit de Raad van Europa en daarmee buiten de jurisdictie van het EHRM valt, is niet relevant voor de reeds lopende procedure.

Daarnaast hebben Australië en Nederland in maart 2022 een gezamenlijke klacht ingediend bij de International Civil Aviation Organization (ICAO) tegen Rusland. De procedure daar is niet openbaar en zal naar verwachting nog enkele jaren duren.

Vier nabestaanden van MH17-slachtoffers hebben ook een rechtszaak aangespannen bij het EHRM tegen Oekraïne. Volgens hen ligt een deel van de schuld voor de dood van de passagiers bij de Oekraïense regering, die het luchtruim boven het conflictgebied in het oosten van Oekraïne niet volledig afsloot.

Het luchtruim in de regio was op de dag van de tragedie inderdaad slechts gesloten tot een hoogte van 8.000 meter (26.247 voet). Rusland legde eenzijdig een verbod op voor vluchten in de regio grenzend aan Oekraïne tot een hoogte van 16 kilometer - slechts enkele uren voor de crash van MH17. Deze hoogte wordt verondersteld het maximale bereik van Buk raketten te zijn. De maatregel wordt gezien als indirect bewijs voor de betrokkenheid van Rusland.

Internationale reactie

Op 29 juli 2014 nam de Raad van de EU beperkende maatregelen aan in verband met de acties van Rusland die de situatie in het oosten van Oekraïne destabiliseren. Dit besluit geeft rechtskracht aan de overeenkomst die in het Comité van Permanente Vertegenwoordigers is bereikt.

Er is een embargo ingesteld op de in- en uitvoer van wapens en aanverwante materialen uit Rusland.

Ook de uitvoer van militaire goederen en technologie voor tweeërlei gebruik naar Rusland of naar Russische militaire eindgebruikers werd verboden, met inbegrip van alle goederen op de EU-lijst voor tweeërlei gebruik.

Deze en andere beperkingen veranderden niets aan de positie van Rusland ten opzichte van Oekraïne, die op 24 februari 2024 duidelijk werd.

Herdenkingsdag MH17

Op 17 juli 2017 werd het Nationaal Monument MH17 onthuld. Sinds 18 juli is het monument toegankelijk voor het publiek. Het permanente gedenkteken voor de slachtoffers van MH17 is een stalen oog dat omhoog wijst, omringd door een lint van 298 bomen.

Arnold Jansen, bedenker van het MH17 Memorial Forest en de National Forest Foundation ontwikkelden een voorstel om een herdenkingsbos te planten om alle slachtoffers van vlucht MH17 te eren.

Het ontwerp van het herdenkingsbos is geïnspireerd op de vorm van het zwarte herdenkingslint dat werd gebruikt als symbool na de crash en ook wordt gebruikt op het vliegtuig van de Stichting Vliegramp MH17. De lay-out van het bos heeft de vorm van een groen lint, met 298 bomen geplant in deze vorm, die elk een persoon aan boord van vlucht MH17 vertegenwoordigen.

Het lint wordt omringd door een ring van zonnebloemen die in juli bloeien en een gouden gloed uitstralen. De zonnebloemen verwijzen ook naar de zonnebloemvelden in het oosten van Oekraïne, waar sommige delen van het vliegtuigwrak zijn gevonden.