Αρχαίο στάδιο της Μεσσήνης

Το αρχαίο στάδιο της Μεσσήνης, που βρίσκεται στη χερσόνησο της Πελοποννήσου στην Ελλάδα, είναι το μοναδικό αρχιτεκτονικό μνημείο της αρχαίας πόλης της Μεσσήνης που έχει διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση μέχρι σήμερα. Έχει διατηρήσει μέχρι σήμερα τη μεγαλοπρεπή του όψη.

Μέχρι σήμερα έχουν διατηρηθεί σχεδόν τέλεια οι πέτρινες κερκίδες, που φτάνουν τα 18 επίπεδα σε ύψος, με συνολικό αριθμό θέσεων περίπου 6.000 θεατών. Επιπλέον, το στάδιο περιβάλλεται από πολυάριθμες κολόνες — στην αρχαιότητα δίπλα τους υπήρχαν αγάλματα.

Η ίδια η πόλη της Μεσσήνης, μία από τις σημαντικότερες πόλεις του αρχαίου κόσμου, συνδυάζει υπέροχα φυσικά τοπία με ιστορικά μνημεία. Παρεμπιπτόντως, η περιοχή της Μεσσήνης δεν καταστράφηκε ούτε οικοδομήθηκε από μεταγενέστερους οικισμούς. Τα σωζόμενα ερείπια χρονολογούνται κυρίως στον 4ο αιώνα π.Χ., την περίοδο μετά το τέλος της ηγεμονίας της Σπάρτης. Τα πιο σημαντικά ερείπια είναι τα ερείπια του θεάτρου, του σταδίου και του ναού του Ασκληπιού. Για αυτόν τον λόγο, η αρχαία Μεσσήνη προστέθηκε στον προκαταρκτικό κατάλογο της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO το 2014.

Οι εργασίες αναστήλωσης στο ίδιο το στάδιο, καθώς και στις στοές του αθλητικού κέντρου, πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των ετών 2004-2009 με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το πρόγραμμα “Πολιτισμός” του Υπουργείου Πολιτισμού.

Ιστορική αναδρομή του σταδίου στη Μεσσήνη

30 χιλιόμετρα από την Καλαμάτα, στο νότιο άκρο της Πελοποννήσου, βρίσκεται η αρχαία πόλη της Μεσσήνης. Σε αντίθεση με άλλα κατεστραμμένα οικιστικά συγκροτήματα της εποχής, δεν καταστράφηκε και τα αρχαιολογικά της μνημεία έχουν διατηρηθεί σε καλή κατάσταση μέχρι σήμερα. Χάρη σε αυτό, η Μεσσήνη ονομάζεται αρχαία πόλη-κάψουλα με ζωντανή ιστορία. 

Το αρχαίο στάδιο της Μεσσήνης χτίστηκε περίπου τον 4ο αιώνα π.Χ., μετά την ίδρυση της πόλης της Μεσσήνης το 369 π.Χ. από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδο. Μαζί  αποτελούσε μέρος ενός μεγάλου εκπαιδευτικού και αθλητικού συγκροτήματος, που συμβόλιζε την αναγέννηση της Μεσσηνίας μετά την σπαρτιατική κυριαρχία.

Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της αρχαίας αρένας

Η ευφυής ενότητα του σταδίου με το Γυμνάσιο είναι ένα πραγματικό αρχιτεκτονικό διαμάντι της αρχαιότητας: τρεις δωρικοί στοές περιβάλλουν το στάδιο, προσδίδοντας σε ολόκληρο το συγκρότημα τη χαρακτηριστική σχήμα Π διαμόρφωση. Μια τέτοια ενσωμάτωση αθλητικών και εκπαιδευτικών λειτουργιών ήταν αρκετά σπάνια, γεγονός που υπογραμμίζει τη μοναδικότητα της Μεσσήνης στον ελληνορωμαϊκό κόσμο.

Επιπλέον,  αυτή η αρένα είναι απόδειξη ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν έχτιζαν μόνο λειτουργικά, αλλά και όμορφα. Το στάδιο της Μεσσήνης έχει κλασικό οβάλ σχήμα, χαρακτηριστικό των αρχαίων ελληνικών σταδίων, με πέτρινες κερκίδες που περιβάλλουν τον αγωνιστικό χώρο.

Μέχρι σήμερα έχουν διατηρηθεί 18 κερκίδες με 18 σειρές πέτρινων καθισμάτων, που χωρίζονται με σκάλες. Κάθε σειρά είναι λαξευμένη από τοπική πέτρα και σταθερά τοποθετημένη. Οι θέσεις των θεατών ήταν ενσωματωμένες στο φυσικό τοπίο — την πλαγιά ενός λόφου, που εξασφάλιζε εξαιρετική ορατότητα και ακουστική χωρίς περίπλοκες κατασκευές. Στο υψηλότερο σημείο, το ύψος των κερκίδων είναι 8-9 μέτρα.

Κεντρικά στοιχεία του σταδίου είναι ο στίβος, όπου διεξάγονταν οι κύριες διοργανώσεις των νέων, και το γήπεδο, το οποίο ήταν τέλεια ισοπεδωμένο και προετοιμασμένο για τη διεξαγωγή αθλητικών εκδηλώσεων.

Το μήκος της αρένας (από το ένα άκρο της κερκίδας στο άλλο) είναι περίπου 200 μέτρα.

Όσον αφορά την αισθητική, το στάδιο πλαισιώνεται χαριτωμένα από πολυάριθμες κολόνες, οι οποίες σήμερα στέκονται σαν τιμητική φρουρά. Στην αρχαιότητα χρησίμευαν ως βάση για πολυάριθμα αγάλματα — απεικονίσεις θεών, ηρώων και, το πιο σημαντικό, Ολυμπιονικών. Ήταν μια πραγματική Γκαλερί Δόξας, που ενέπνεε κάθε νεαρό αθλητή.

Ποια άλλα ενδιαφέροντα αξιοθέατα υπάρχουν στο στάδιο και γύρω από αυτό;

Στο συγκρότημα του σταδίου περιλαμβάνονταν επίσης μερικά ακόμη κτίρια, τα πιο σημαντικά από τα οποία ήταν το Γυμνάσιο, η παλαίστρα, το εφηβείο, καθώς και η στοά (χώρος για περιπάτους, μάθηση, συγκεντρώσεις) και ναό-συγκροτήματα, τα οποία δημιουργούσαν ένα ολοκληρωμένο αρχιτεκτονικό σύνολο. Μέχρι σήμερα σώζονται δωρικοί κίονες, συμμετρικοί διάδρομοι και τμήματα του δαπέδου του Γυμνασίου. Βρέθηκαν αγαλματάκια των διευθυντών του συγκροτήματος, λίστες αψίδων, καθώς και πολλές επιγραφές και δωρεές, από τις οποίες μπορεί κανείς να αντλήσει σημαντικές πληροφορίες για την εποχή εκείνη.

Η γυμνασία ήταν ένας χώρος όπου γυμναζόταν το σώμα και το μυαλό. Εδώ οι νέοι προετοιμάζονταν για τη ζωή, συνδυάζοντας αθλητικές ασκήσεις με φιλοσοφικές συζητήσεις. Λειτουργούσε επίσης και η παλαίστρα, ένας χώρος για προπόνηση στην πάλη, την πυγμαχία και τη γυμναστική. Είχε ανοιχτή αυλή, περιτριγυρισμένη από κιονοστοιχία, με πισίνες για καθαρισμό μετά τις ασκήσεις. Παρεμπιπτόντως, στο συγκρότημα του Γυμνασίου, που γειτνιάζει με το στάδιο, είχε σχεδιαστεί ένα αρκετά περίπλοκο σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης. Αυτό μαρτυρά το υψηλό επίπεδο υγιεινής που ήταν απαραίτητο για τους αθλητές μετά τις προπονήσεις στις παλαίστρες και τα Γυμνάσια. Το καθαρό νερό ήταν αναπόσπαστο μέρος της αθλητικής ζωής. 

Το Εφεβείο προοριζόταν για γυμναστικές ασκήσεις και παιχνίδια των νέων, καθώς και για την εκπαίδευση σε θέματα στρατιωτικής τέχνης και πολιτικής ευθύνης. Στα γυμναστήρια υπήρχαν και χώροι ανάπαυσης — εξεδρές με πάγκους και καρέκλες. Εδώ οι κουρασμένοι αθλητές ξεκουράζονταν μετά από εξαντλητικές προπονήσεις.

Ιδιαίτερη προσοχή αξίζει το μεγαλοπρεπές δωρικό μαυσωλείο που βρίσκεται δίπλα. Οι μεγαλοπρεπείς του μορφές μαρτυρούν μια ισχυρή και πλούσια οικογένεια, προς τιμήν της οποίας πιθανώς διεξάγονταν ξεχωριστοί αθλητικοί αγώνες. Σύμφωνα με τον Έλληνα ταξιδιώτη και γεωγράφο του 2ου αιώνα μ.Χ. Παυσανία, πλούσια και επιρροή προσωπικότητα, στην οποία οι Μεσσηνοί απονέμονταν ηρωικές τιμές, ήταν ο ισόβιος Μεσσηνός αρχιερέας και κυβερνήτης της Ελλάδας Σαϊτίδας. Επομένως, είναι πολύ πιθανό ότι το μνημείο-μαυσωλείο του Σταδίου ανήκε στην οικογένεια του Σαϊτίδα.

Παρεμπιπτόντως, σε αντίθεση με πολλές άλλες ελληνικές πόλεις, όπου το θέατρο και το στάδιο ήταν ξεχωριστά, ανεξάρτητα κτίρια, στη Μεσσήνη βρίσκονται πολύ κοντά το ένα στο άλλο. Το θέατρο της Μεσσήνης βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με το στάδιο. Υπάρχει η υπόθεση ότι κατά τη διάρκεια μεγάλων εορτών και οι δύο εγκαταστάσεις χρησιμοποιούνταν για σύνθετες δημόσιες εκδηλώσεις — αθλητικούς αγώνες κατά τη διάρκεια της ημέρας και θεατρικές παραστάσεις το βράδυ.

5 ενδιαφέροντα γεγονότα για το αρχαίο στάδιο της Μεσσήνης

Τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία για το στάδιο Μεσσήνη είναι τα εξής:

1. Σε πολλές πέτρινες πάγκους είναι χαραγμένα τα ονόματα γνωστών, εκλεκτών εκπροσώπων της αριστοκρατίας της Μεσσηνίας της μέσης και ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, οι οποίοι είχαν κρατήσει θέσεις, καταβάλλοντας το αντίστοιχο τέλος στην πόλη. Ο Τιβέριος Κλαύδιος Νικέρατος χάραξε το όνομά του σε μία από τις βάσεις στην κορυφή του σιδηροκράνου, εξασφαλίζοντας τη χρήση όλου του χώρου.
2. Αυτή η αρχαία αρένα μπορούσε να φιλοξενήσει περίπου 6.000 θεατές — αριθμός σημαντικά μικρότερος σε σύγκριση με άλλα στάδια της εποχής. Σύμφωνα με σύγχρονες εκτιμήσεις, το στάδιο θα μπορούσε να φιλοξενήσει 8.000 θεατές. Το καλοκαίρι του 2009, η εκδήλωση που ήταν αφιερωμένη στον Έλληνα συνθέτη Μάνο Χατζηδάκη και πραγματοποιήθηκε στο στάδιο συγκέντρωσε τον μεγαλύτερο αριθμό θεατών σε όλη την ιστορία του σταδίου.
3. Μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ., το στάδιο της Μεσσήνης είχε χάσει την ακεραιότητά του. Το νότιο τμήμα του είχε εγκαταλειφθεί οριστικά, ενώ το βόρειο τμήμα, που είχε διατηρηθεί, είχε μετατραπεί σε μια τρομακτική αρένα για μονομαχίες μονομάχων και βίαιες μάχες ανθρώπων με ζώα, σύμφωνα με το ρωμαϊκό πρότυπο.
4. Σε αντίθεση με πολλά άλλα αρχαία στάδια, το στάδιο της Μεσσήνης διαθέτει καλοδιατηρημένα πέτρινα μονοπάτια, κερκίδες και αρχιτεκτονικά στοιχεία, που επιτρέπουν να φανταστεί κανείς την ατμόσφαιρα των αρχαίων αγώνων.
5. Το στάδιο και το γυμνάσιο είναι τα βασικά μνημεία που αποκάλυψαν στους ερευνητές έναν τεράστιο αριθμό επιγραφών, ανάγλυφων και γλυπτών. Πολλά από αυτά τα ευρήματα φυλάσσονται σήμερα στο μουσείο του γειτονικού χωριού Μαυρομάτη και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας.

Υποδομή του συγκροτήματος στη Μεσσήνη

Βρίσκεται κοντά στο σύγχρονο χωριό Μαυρομάτη — η Αρχαία Μεσσήνη — ένα σχετικά νέο μέρος για αρχαιολογικές ανασκαφές, σε σύγκριση με την Ολυμπία και τους Δελφούς, αλλά είναι δημοφιλές στους πραγματικούς λάτρεις της αρχαίας ιστορίας. Κατά κάποιον τρόπο, είναι μια πόλη-κάψουλα. Σε αντίθεση με πολλές άλλες αρχαίες ελληνικές πόλεις, οι οποίες ανακατασκευάζονταν συνεχώς (ειδικά κατά τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο) και τα υλικά τους χρησιμοποιούνταν για νέες κατασκευές, η Μεσσήνη εγκαταλείφθηκε και ερημώθηκε μετά από ένα ισχυρό σεισμό στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να διατηρηθεί σχεδόν ολόκληρη η αρχαία πόλη με τον αρχικό της σχεδιασμό και την υποδομή της. Τα περισσότερα από τα ερείπια που έχουν διασωθεί είναι αυθεντικά κτίρια της ελληνιστικής περιόδου.

Εδώ μπορείτε να δείτε όχι μόνο ναούς, αλλά και πλήρως αναγνωρισμένα και καλά διατηρημένα δημόσια κτίρια: στάδιο, γυμνάσιο, θέατρο, βουλή, αγορά και ένα εντυπωσιακό σύστημα τειχών.

Αν και οι πρώτες έρευνες ξεκίνησαν πριν από πολύ καιρό, οι συστηματικές ανασκαφές μεγάλης κλίμακας ξεκίνησαν μόνο τον 20ό αιώνα, και διεξήχθησαν με ιδιαίτερη ένταση από τη δεκαετία του 1980 υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Πέτρου Θεμελή. Αυτός ήταν που την μετέτρεψε σε έναν από τους καλύτερα ερευνημένους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας.

Πώς να φτάσετε στο στάδιο της Μεσσήνης;

Από το σταθμό λεωφορείων της Καλαμάτας (ΚΤΕΛ) μπορείτε να πάτε με λεωφορείο στο χωριό Μαυρομάτη. Από εκεί, ο πιο βολικός τρόπος για να φτάσετε στην είσοδο του αρχαιολογικού πάρκου είναι με ταξί (περίπου 20 ευρώ).

Από την Καλαμάτα προς την Αρχαία Μεσσήνη υπάρχουν απευθείας λεωφορεία, αλλά το δρομολόγιό τους είναι πολύ περιορισμένο — λειτουργούν μόνο τις Δευτέρες και τις Πέμπτες. Η πρώτη διαδρομή ξεκινά συνήθως νωρίς το πρωί, γύρω στις 5:30.

Αν ταξιδεύετε με το δικό σας αυτοκίνητο, η απόσταση από την Καλαμάτα είναι περίπου 30 χλμ. Ακολουθήστε την εθνική οδό EO Kalamatas–Pylou μέχρι τη στροφή για την Αρχαία Μεσσήνη (Messini–Mavrommati).

Κοντά στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου υπάρχει χώρος για δωρεάν στάθμευση.

Με αυτοκίνητο από τις Αθήνα, ακολουθήστε την εθνική οδό Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα ή την εθνική οδό Κόρινθος-Πάτρα-Πύργος-Κιπαρίσσια-Μελίγαλα. Από την Ολυμπία, η διαδρομή διαρκεί περίπου μία ώρα.

Ωράριο λειτουργίας, εκδρομές και παροχές

Ο αρχαιολογικός πάρκος της Αρχαίας Μεσσήνης, καθώς και το στάδιο, είναι ανοιχτά καθημερινά.

Ώρες λειτουργίας: 

• από 1 Νοεμβρίου έως 31 Μαρτίου — από 08:30 έως 15:30
• από 1 Απριλίου έως 31 Οκτωβρίου — από 8:00 έως 20:00
• τελευταία είσοδος — 30 λεπτά πριν το κλείσιμο.

Ωστόσο, το πρόγραμμα μπορεί να αλλάξει ανάλογα με την εποχή, οπότε αξίζει να ελέγξετε το τρέχον πρόγραμμα στις επίσημες πηγές πριν από το ταξίδι σας.

Κλειστό: 1 Ιανουαρίου, 25 Μαρτίου, 1 Μαΐου, Κυριακή του Πάσχα, Χριστούγεννα, 25 Δεκεμβρίου, 26 Δεκεμβρίου.

Μπορείτε να κλείσετε μια ομαδική ξενάγηση, η οποία κοστίζει 10-15 ευρώ ανά άτομο (ανάλογα με την εποχή και τη γλώσσα). Η ατομική ξενάγηση κοστίζει 30-50 ευρώ. Διάρκεια: 1,5-2 ώρες.

Μεταξύ άλλων παροχών:

• Στο συγκρότημα υπάρχει μουσείο με εκθέματα από τις ανασκαφές, συμπεριλαμβανομένων των αγαλμάτων από το στάδιο.
• Οι τουαλέτες βρίσκονται κοντά στο ταμείο και στο μουσείο.
• Υπάρχουν πινακίδες με πληροφορίες στα αγγλικά και στα ελληνικά, με περιγραφές των αξιοθέατων.
• Διατίθενται ξεναγοί στα αγγλικά και τα ελληνικά.
• Καλά σηματοδοτημένα μονοπάτια μεταξύ του σταδίου, του θεάτρου, της αγοράς και των ναών.
• Στον αρχαιολογικό χώρο λειτουργεί ειδικά εξοπλισμένη τουαλέτα.
• Δίπλα στον αρχαιολογικό πάρκο λειτουργεί μια τοπική ταβέρνα.

Ποιες πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις πραγματοποιούνται στον χώρο του συγκροτήματος;

Ο αρχαιολογικός πάρκος της Αρχαίας Μεσσήνης, ειδικά χάρη στην ύπαρξη καλοδιατηρημένων κτιρίων, όπως το Στάδιο και το Θέατρο, είναι ένας δημοφιλής και αριστοκρατικός χώρος για τη διοργάνωση διαφόρων πολιτιστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων κατά τη διάρκεια της θερμής περιόδου του έτους, όπως φεστιβάλ, παραστάσεις και διαλέξεις.

Συνήθως τον Ιούλιο και τον Αύγουστο στο θέατρο διοργανώνεται το Φεστιβάλ Αρχαίου Θεάτρου, κατά τη διάρκεια του οποίου μπορείτε να παρακολουθήσετε παραστάσεις κλασικών ελληνικών τραγωδιών και κωμωδιών: του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Αριστοφάνη και άλλων. Διοργανωτές είναι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, του Υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας.

Το καλοκαίρι, από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο, μπορείτε να επισκεφθείτε μουσικές βραδιές ανάμεσα στα ερείπια. Κοντά στο στάδιο ή στη στοά ακούγεται μουσική δωματίου, έθνικ, τζαζ, και μερικές φορές σύγχρονη κλασική μουσική.

Την άνοιξη και το καλοκαίρι, εδώ πραγματοποιούνται ανοιχτές διαλέξεις από αρχαιολόγους, ιστορικούς και σεμινάρια για την αρχαία κουλτούρα.

Ιδιαίτερη προσοχή αξίζουν οι ιστορικές αναπαραστάσεις στο στάδιο και στην παλαίστρα. Στη επίδειξη αρχαίων αθλημάτων, φιλοσοφικών διαλόγων και τελετουργιών συμμετέχει μεγάλος αριθμός ενδιαφερομένων. Τέτοιες εκδηλώσεις πραγματοποιούνται κυρίως στο τέλος του καλοκαιριού ή στο πλαίσιο φεστιβάλ.

Παραδοσιακά, τον Μάιο διοργανώνεται εδώ η μαγευτική Νύχτα των Μουσείων, ενώ τον Σεπτέμβριο οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Τότε η είσοδος είναι δωρεάν για όλους, ακόμη και για τις νυχτερινές ξεναγήσεις ή τις θεατρικές παραστάσεις.

Μερικές φορές εδώ πραγματοποιείται μέρος των εκδηλώσεων του Ελληνικού Φεστιβάλ. Και, αν και συνήθως συνδέεται με τις Αθήνα (Θέατρο του Ηρώδη του Αττικού και Επίδαυρος), πολλά ελληνικά αρχαιολογικά μνημεία, συμπεριλαμβανομένης της Μεσσήνης, συμμετέχουν επίσης σε πολιτιστικές εκδηλώσεις που στοχεύουν στην προώθηση της αρχαίας κληρονομιάς.

Σύγκριση του σταδίου της Μεσσήνης με το στάδιο του Παναθηναϊκού

Το στάδιο της Μεσσήνης και ο Παναθηναϊκός — δύο εξαιρετικά παραδείγματα αρχαίας αρχιτεκτονικής, που αντικατοπτρίζουν διαφορετικές εποχές, λειτουργίες και πολιτισμικά πλαίσια. Η Μεσσήνη — σύμβολο αναγέννησης μετά τη σπαρτιατική κυριαρχία, ενώ το στάδιο του Παναθηναϊκού — αρένα της αθηναϊκής και ολυμπιακής κληρονομιάς.

Έτσι, όπως αναφέρουν επανειλημμένα οι επισκέπτες σε τουριστικές διαδικτυακές πλατφόρμες, η Μεσσήνη είναι η ησυχία των ερειπίων, το φυσικό τοπίο και η αίσθηση του χρόνου που έχει σταματήσει. Ενώ το στάδιο Παναθηναϊκός επιδεικνύει μαρμάρινη μεγαλοπρέπεια, αστικό περιβάλλον, μεγαλείο και ιδιαίτερη ολυμπιακή ατμόσφαιρα.

Συμπέρασμα

Το στάδιο της Μεσσήνης δεν είναι απλώς μια αρένα με πέτρινες κερκίδες, αλλά πραγματικά ζωντανή ιστορία της Ελλάδας, όπου μπορεί κανείς να νιώσει το φλογερό πνεύμα των αθλητών και το θερμό αίμα των θεατών της ελληνιστικής εποχής. Η υποδομή του σταδίου της Μεσσήνης ήταν πολύ πιο σύνθετη από ένα απλό γήπεδο. Ήταν ένα ολοκληρωμένο κέντρο φυσικής αγωγής και εκπαίδευσης, που αντανακλούσε τον κεντρικό ρόλο της αθλητικής, της υγιεινής και της πολιτικής εκπαίδευσης στην αρχαία ζωή. Έτσι, το στάδιο της Μεσσήνης δεν ήταν απλώς ένα αθλητικό κέντρο, αλλά ένα πανεπιστήμιο ανδρείας για τους έφηβους (νέους άνδρες) της εποχής.

Συχνές ερωτήσεις